Piše: Ljubiša Malenica
Nakon početka ruske vojne operacije u Ukrajini, reakcija zapadnih država, u kontekstu medijske sfere, bila je u potpunoj suprotnosti sa navodnim vrijednostima slobode govora i nezavisnih medija koje su iste te zemlje kolektivnog Zapada zagovarale decenijama širom planete. Ova dvoličnost nas ne treba iznenaditi i sasvim sigurno ne iznenađuje. Ovo je zamalo genetska karakteristika ponašanja zapadnih zemalja. Čak i u toku samoga procesa zatvaranja podružnica ruskih medijskih kuća širom Zapada mogla se uočiti određena životinjska radost proizašla iz činjenice da su ove zemlje konačno mogle da se prema ruskim medijima odnose onako kako su zaista priželjkivale od trenutka kada su nezapadni mediji, kao što su ruski i kineski, počeli da stiču popularnost na globalnom stepenu i dovode u pitanje dominaciju jednostranog tumačenja događaja koju su do tada uživali medijske kuće Zapada.
Ova kampanja cenzure, usmjerena protiv ruskih medija, zapravo ih je učinila samo popularnijim, pa čak i na samome Zapadu gdje su obični stanovnici, koristeći se različitim oblicima savremenih komunikacionih aplikacija, društvenih mreža i video platformi nastojali da pristupe njihovim sadržajima. Istvoremeno, znatiželja i želja da se čuje i druga strana, doveli su do uočljivoga rasta ruskih aplikacija za dopisivanje, kao što je Telegram. Američki Tviter, sada poznat pod novim imenom Iks, je do preuzimanja od strane Elona Maska slovio za klasičan primjer ideološkog jednoumlja zagovaranog od strane zapadnih elita.
Istovremeno sa ovim procesom odvijao se proces širenja uticaja ruskih medija u ostatku svijeta, sa naglaskom na afrički kontinent i Južnu Ameriku. Kao što to obično biva, ruski mediji su po automatizmu povezani sa političkim, vojnim, diplomatskim i drugim predstavnicima ruske države, često i sa figurama kakva je bio Jevgeni Prigožin i njihov rad se uvijek, bez obzira na sadržaj, od strane zapadnih izvora karakteriše kao propaganda. Ipak, stari narativi iz devedesetih godina više ne funkcionišu, vrijeme ih je pregazilo i danas značajan broj ljudi sa visokim stepenom nepovjerenja prilazi novostima koje nude zapadni mediji i njihove lokalne varijante.
Između ostalog, ova percpecija zapadnih medija, koja mahom odgovara stvarnosti, dovela je rasta popularnosti alternativnih izvora informacija, u koje svakako spadaju ruski, kineski, no i drugi mediji, uključujući i nezavisne novinare, analitičare i kritičare, koji upravo putem savremenih masovnih sredstava komunikacije, društvenih mreža i sličnih platformi mogu predstaviti svoje mišljenje i viđenje različitih događaja i procesa globalnoj publici na način nezamisliv prije dvadeset do trideset godina.
Kritični otklon naspram zapadnih medija, uvjerenje u restruktuiranje međunarodnoga poretka – uspon multipolarnoga svijeta – težnja ka što većem stepenu suverenosti ili pak ka resuverenizaciji, izuzetno negativna percepcija zemalja Zapada u globalnom kontekstu te sve dublja, multivektorska kriza unutar samoga Zapada, zajedno sa drugim faktorima, doveli su do rasta popularnosti ruskih medija širom svijeta. Ovaj fenomen je zapravo oblikovao ruske medije kao legitimnu i kvalitetnu konkurenciju zapadnim medijskih kućama, te je doveo do situacije da ruski mediji, iako državni takođe, uživaju stepen prestiža i povjerenja koji zapadni mediji prosto nemaju.
Jedan od ključnih razloga zbog čega zapadne novine, televizije, radio produkcije i slično lošije stoje nego li njihovi ruski i kineski suparnici prevashodno se pronalazi u činjenici da su zvanični zapadni mediji, mahom svi, bili ratohuškački nastrojeni, te da su, za razliku od ranijih perioda, nakon 2022. otvoreno zastupali narative u koje je bilo izuzetno teško, često i nemoguće, povjerovati.
Kao i u mnogim sukobima ranije, uključujući i one tokom raspada Jugoslavije, zapadni mediji su istovremeno služili kao sredstvo širenja i podržavanja ratohuškačkoga narativa u toku borbenih operacija te kao alatka kojom je pripreman „teren“ kako u lokalnom tako i u međunarodnom kontekstu za opravdavanje različitih, eufemistično nazvano, intervencija uprkos činjenici da su iste grubo kršile čitav niz normi međunarodnoga prava.
U slučaju Ukrajine situacije nije ništa drugačija, naprotiv, svi ranije korišteni trikovi i oblici manipulacije su iznova upotrebljeni kako bi se putem masovnih medija stanovnici zapadnih zemalja, no i ostatka planete, uvjerili da je ruska vojna akcija u potpunosti neisprovocirana, da je to agresija koja narušava međunarodno pravo, da sam Zapad ni na koji način nije odgovoran za datu situaciju te da je rat protiv Rusije neophodan sve do njenoga poraza, a sudeći po radionicama i preporukama čitavoga niza zapadnih NVO i analitičkih organizacija, i njenoga komadanja na više slabih i besmislenih banana-republika.
Tokom samoga sukoba, mahom svi veći i značajniji zapadni mediji su u stopu pratili zvanični zapadni politički narativ po pitanju ukrajinske krize te su, u skladu sa potrebama, kritikovali Zelenskog, proglašavali krah Ukrajine, agresivno zagovarali mobilizaciju i nastavak rata, predviđali iscrpljivanje ruskih rezervi oružja, američki prirodni tečni gas definisali kao jeftiniji te ekonomski isplativiji Evropi od ruskoga gasa, optuživali samu Moskvu za uništenje Sjevernog toka i slično. Niz laži i poluistina koje su mediji zapadnih zemalja do sada predstavili širokoj svjetskoj javnosti kao vjerodostojne naslove novosti je pozamašan i sasvim jasno oslikava, konačno u najogoljenijem obliku, potpuno siromaštvo i trulež novinarske profesije na Zapadu.
Kao što to obično i biva, ljudi su dovoljno sposobni prepoznati nešto pokvareno, te udaljiti takve predmete od sebe ili pak udaljiti sebe od takvih predmeta. Upravo zbog toga i svjedočimo padu popularnosti i praćenosti zapadnih medija, ne samo u ostatku svijeta, već i unutar samoga kolektivnog Zapada. Kada se sve navedeno uzme u obzir, sasvim je logično zbog čega – kada je već mogućnost ponuđena – ljudi odlučuju da kao relevantne izvore informacija izaberu ruske, kineske ili pak neke treće medijske mreže, no i netradicionalne načine informisanja kakvi se mogu pronaći na različitim društvenim mrežama i video platformama. Globalizacija, bar medijskoga prostora, koju su ovi isti zapadni mediji zdušno zagovarali značajno je nagrizla njihovu dominaciju. Ipak, njihova priroda sredstva manipulacije i dezinformacija zarad interesa Zapada je suštinski razlog zbog kojega danas drugi mediji uživaju daleko veći ugled širom planete i zbog čega unutar zemalja Zapada klasične medijske kuće imaju veoma nizak stepen povjerenja među sopstvenim građanima.
