Na današnji dan prije 29 godina federalne policijske snage ušle su u Vogošću, koju je prije toga napustila srpska policija, tako da je to bila prva opština koja je prešla u nadležnost Federacije BiH /FBiH/, a kompletnom operacijom početka egzodusa sarajevskih Srba rukovodio je tadašnji federalni ministar unutrašnjih poslova Avdo Hebib.
Tokom egzodusa sarajevskih Srba najpotresnije scene bile su seobe posmrtnih ostataka srpskih boraca, jer su ponosne srpske porodice odlučile da ekshumiraju svoje mrtve i da ih prenesu u Republiku Srpsku, ne želeći da muslimanski vandali skrnave grobove njihovih najmilijih.
Nakon tri i po godine uspješne odbrane Ilidže, Ilijaša, Hadžića, Grbavice i dijelova opština Novi Grad i Centar, pogibija, ranjavanja, gubitka imovine, a potom prinudnog izbjeglištva, sarajevskim Srbima egzodus je djelovao kao uzaludna žrtva, ali i neminovna sudbina.
Prema istorijskim podacima i zvaničnim dokumentima, egzodus sarajevskih Srba, koji u FBiH nazivaju “mirnom reintegracijom”, počeo je 17. februara 1996. godine, na pravoslavni praznik Zadušnice, jer je planirano iseljavanje Srba sa ovih područja trebalo da bude 19. marta te godine.
Poseban problem predstavljala je upravo ta činjenica da su takozvane međunarodne institucije naglo odlučile da muslimanske vlasti preuzmu srpske opštine mjesec dana prije predviđenog roka, što je dodatno ubrzalo ionako veliku tragediju sarajevskih Srba.
MEĐUNARODNA ZAJEDNICA NIJEMA PRED STRADANJEM SARAJEVSKIH SRBA
Srpsko Sarajevo predstavljalo je jedinstven slučaj u bivšoj BiH po tome što se Dejtonskim sporazumom od više od 150.000 ljudi koji su odbranili svoj grad zahtijevalo da u miru pristanu na vlast ratnih protivnika.
Između dejtonskog i pariskog samita, sarajevski Srbi su referendumski odbacili diktat da moraju prihvatiti muslimansku vlast, ostati u FBiH i biti šerijatski ozakonjeni.
Međutim, pariski skup, održan 14. decembra 1995. godine, osim ceremonijalnosti i protokolarnosti, nije se ni osvrnuo na demokratski izraženu volju naroda Srpskog Sarajeva.
Međunarodna zajednica je tada saopštila da će 23. februara policija muslimansko-hrvatske federacije ući u Vogošću, Novi Grad i Centar, 29. februara u Ilijaš, 6. marta u Hadžiće, 12. marta na Ilidžu i u Trnovo, a 19. marta u Novo Sarajevo i Stari Grad.
Prema popisu iz 1991. godine, u Sarajevu je živjelo 157.000 Srba.
SRBI SU SE ODUPRLI ZLOJ NAMJERI ZATIRANJA NJIHOVOG POSTOJANJA
Istoričar Draga Mastilović izjavio je ranije Srni da bi se cijela istorija srpskog naroda na prostoru Sarajeva mogla sažeti u rečenicu da je to bio veoma dug, viševjekovni kontinuitet trajanja i zatiranja, jer koliko dugo Srbi traju na ovim prostorima, toliko traju i nastojanja da se oni, ako ne sasvim zatru, ono barem svedu na mjeru i prostor koji drugima odgovara,
“Ono što se desilo sarajevskim Srbima u posljednjoj deceniji 20. vijeka predstavlja vrhunac procesa zatiranja i to ne samo fizičkog već i ekonomskog, kulturnog, duhovnog, istorijskog, da bi se to na kraju pretvorilo u zatiranje pamćenja i prava na pamćenje koje, nažalost, i danas traje”, pojašnjava Mastilović prisjećajući se tragičnog egzodusa sarajevskih Srba koji je počeo 22. februara 1996. godine.
Prema njegovim riječima, Sarajevo u tom ratnom periodu uopšte nije bio opsjednut već podijeljen grad, u čijem muslimanskom dijelu je postojao čvrst unutrašnji obruč koji nije dozvoljavao civilima da napuste dijelove grada pod kontrolom muslimanskih snaga.
Predsjednik Skupštine Organizacije vojnih starješina Republike Srpske pukovnik Blagoje Kovačević rekao je Srni da borba srpskog naroda devedesetih godina nije bila samo oružana borba za odbranu prostora na kome su živjeli Srbi, nego i dokazivanje da je riječ o prostorima na kojima su Srbi živjeli vijekovima, jer su njihovi preci tu bili starosjedioci koji su vijekovima ravnopravno gradili sve segmente života.
BIBLIJSKA SEOBA LEDOM, TUGOM I PRKOSOM OKOVANA
On je podsjetio da je zima tih mjeseci 1996. godine pokazala najsuroviju stranu, snijeg je padao svaki dan, nanosi su bili visoki, a temperatura je noću padala i ispod minusa 20 stepeni Celzijusovih, tako da se egzodus sarajevskih Srba odvijao pod izuzetno teškim uslovima.
Prema njegovim riječima, traženje novog doma na Palama, u Bratuncu, Bijeljini, Zvorniku, Trebinju, Milićima, Sokocu, Rogatici, Gacku, Bileći Brčkom, Banjaluci, Doboju ili Prijedoru bila je svojevrsno magnovenje, košmar i gotovo biblijska seoba.
Režiser Dragoljub Dragan Elčić rekao je ranije Srni da je oko 130.000 Srba u februarskom i martovskom nevremenu 1996. godine krenulo u neizvjesnost, iz otetog im grada u jedinstvenom događaju u savremenoj istoriji, postdejtonskom preseljenju egzodusu u kome su odlazeći sa vjekovnih ognjišta ponijeli sa sobom i svoje mrtve.
“Srbi u koloni napuštaju grad /Sarajevo/. To je kolona živih i mrtvih. Oko 3.500 poginulih srpskih boraca iskopano je iz grobalja svih sarajevskih opština. A ta glina je teška, mnogo teška. Svaki dan sam kopao grobove sa svojim sunarodnicima i saborcima i snimao kamerom. Kopali smo mrtve da bi zajedno krenuli sa živima u nepoznato”, kaže Elčić.
On smatra da je egzodus sarajevskih Srba događaj koji govori o posljedicama tragičnog sukoba u BiH i posebno simbol samožrtvovanja sarajevskih Srba zarad mira i stvaranja Republike Srpske.
SARAJEVSKI SRBI SU SE ŽRTVOVALI ZA REPUBLIKU SRPSKU
Demobilisani borac Vojske Republike Srpske Vaso Elez kaže da je mnogim Srbima lakše bilo preživjeti rat braneći svoje porodice u odbrani slobode i dostojanstva, nego prihvatiti i proživjeti egzodus iz tadašnjih sarajevskih oština Ilijaš, Hadžići, Ilidža, Vogošća, Novo Sarajevo, koje su nakon Dejtona pripale FBiH.
“Kraj 1995. i početak 1996. godine obilježila je nezapamćena hladna i snježna zima na ovim prostorima koja je bila so na ranu sarajevskim Srbima koji su pod pritiskom i prijetnjama muslimanskih vlasti morali da napuste vjekovna ognjišta i da se, uprkos svim nedaćama, u nepreglednim kolonama presele na teritoriju Republike Srpske noseći sa sobom dijelove pokretne imovine, ali i posmrtne ostatke svoje rodbine i predaka”, prisjeća se Elez u izjavi Srni.
Ono što su Srbi sačuvali u ratu, na bojnom polju, ističe on, izgubili su za zelenim stolom u Dejtonu tako da, iako su bile pod kontrolom srpske vojske, opštine Ilijaš, Hadžići, Ilidža, Vogošća i Novo Sarajevo, ali i dio Starog Grada, dodijeljene su muslimansko-hrvatskoj federaciji.
“Ta vlast im nije garantovala nikakvu bezbjednost, naprotiv, Srbi su bili izloženi bezočnim prijetnjama da će biti uhapšeni svi borci Vojske Republike Srpske, a izostala je i podrška mirovnih snaga, odnosno predstavnika međunarodne zajednice u BiH”, istakao je Elez, koji je sekretar Boračke organizacije Istočno Novo Sarajevo.
On podsjeća da je tada bio utvrđen plan izlaska iz Sarajeva prema kojem su Srbi iz Ilijaša krenuli ka Zvorniku, iz Vogošće u Višegard, sa Ilidže u Trebinje, iz Hadžića u Bratunac i iz Novog Sarajeva dijelom u Brčko, a dijelom u Foču. Znatan broj ih je našao utočište na području tadašnjeg Srpskog Sarajeva, a samo u Lukavici u bivše objekte kasarni “Slobodan Princip Seljo” i “Slaviša Vajner Čiča” naselilo se oko 5.000 prognanih Srba.
Elez je istakao da su Srbi iz Hadžića uložili ogroman napor da, osim svoje pokretne imovine, u Bratunac presele i pogone Remontnog zavoda i nastave sa proizvodnim procesom ove firme namjenske prooizvodnje.
MALI ZEJTINLIK I HRAM U MILJEVIĆIMA – SVJEDOCI SRPSKOG STRADANJA
“Oko 1.000 poginulih boraca sa sarajevskog ratišta ekshumirano je tada i njihovi posmrtni ostaci preneseni su i sahranjeni na novoformiranom vojničkom groblju Mali Zejtinlik na Sokocu, a tijela mnogih stradali Srba, što vojnika što civila, porodice su sahranile na drugim mjestima u Republici Srpskoj”, naveo je Elez.
Prema njegovim riječima, Srbi sa Grbavice posljednji su napustili Sarajevo 16. marta 1996. godine, a već 19. marta ovo sarajevsko naselje palo je pod kontrolu muslimanskih vlasti.
“Vojska i civili, pod vođstvom civilne vlasti i našeg brigadnog sveštenika protojereja stavrofora Vojislava Čarkića, koga su parohijani od milošte zvali pop Žuća, na rukama su tada u nijemoj koloni uz Vraca iznijeli krst i zvono sa osveštanih temelja crkve koja je trebalo da bude izgrađena na Grbavici. Čin osveštenja obavili su NJegova svetost patrijarh srpski Pavle i patrijarh cijele Rusije Sergej Drugi”, sjeća se Elez.
Taj krst i zvono danas dominiraju novoizgrađenom Crkvom Svetog velikomučenika Đorđa u Miljevićima.
