Srbi, koje Sarajevo namjerno ili slučajno zaboravlja, utkali su u istoriju ovog grada niti koje ne mogu i ne smiju biti pokidane. Političke spletke, sijanje straha i razdora, doveli su do toga da samo nekolicina zna kakav je trag ostavio srpski narod u kulturnom, političkom, vjerskom i privrednom životu ovog grada.
Istoričar Borivoje Milošević kaže za “Glas Srpske” da bez obzira na to što ih danas nema ili ih je malo, Srbi su nekada bili dominantni u Sarajevu.
“Stanovništvo grada krajem 19. i početkom 20. vijeka mahom je bilo muslimansko, ali je njihova moć bila obrnuto proporcionalna brojnosti”, kaže Milošević dodavši da je srpska trgovačka elita tada predstavljala apsolutno najmoćniji trgovački sloj u cijeloj BiH.
Jedan od najznačajnijih i najuglednijih sarajevskih Srba bio je i Gligorije Jeftanović (1841-1927), čija je obnovljena porodična grobnica osveštana krajem maja ove godine na sarajevskom groblju Bare.
Jeftanovići su zajedno sa ostalom srpskom elitom u svojim rukama držali kompletnu trgovinu u BiH.
“Njihov najpoznatiji predstavnik, Gligorije Jeftanović bio je bez sumnje najbogatiji Srbin u Sarajevu, a možda i jedan od najimućnijih srpskih trgovaca u cijeloj BiH”, kazao je Milošević.
Jeftanovići su, istakao je on, na neki način bili mecene srpske pismenosti, školstva, kulture i crkve.
“Može se reći da su oni, uz ostale bogate srpske trgovce, bili pokrovitelji i zaštitnici srpskog kulturnog života. Mnoge škole bez njih ne bi opstale”, pojasnio je Milošević.
Gligorije je svoje bogatstvo počeo da stiče još dok je BiH bila dio Osmanskog carstva, a dolaskom Austrougarske nakon 1878. godine to bogatstvo se uvećava. Jeftanovići su, kako je kazao Milošević, tada bili vlasnici velikog broja nekretnina, ne samo u Sarajevu nego i u drugim mjestima.
“Gligorije je prvi čovjek koji je krajem 19. vijeka izgradio moderan hotel “Evropa” u strogom centru grada koji je bio centar društvenog života i kojem su, tokom austrougarske uprave, odsjedali putnici, diplomate, konzuli, putopisci, novinari i političari”, rekao je Milošević.
Pored trgovine, građenja i sticanja materijalnog bogatstva, Gligorije učestvuje i u borbi Srba za crkveno-školsku autonomiju. Bio je na čelu političkog pokreta Srba Bosne i Hercegovine od 1896. do 1905.
“Na čelu pokreta su se nalazili imućni srpski trgovci, a Gligorije predstavlja jednu od najznačajnijih figura. Njegovo ime i potpis nalazimo na aktima iz tog vremena koji se tiču borbe Srba za crkveno-školsku autonomiju”, pojašnjava Milošević i dodaje da Gligorije potpisuje mnoge predstavke, žalbe i molbe koji Srbi iz BiH upućuju caru Francu Jozefu u Beč.
Tokom Prvog svjetskog rata članovima porodice Jeftanović suđeno je za veleizdaju te je Gligorije maknut iz javnog života.
“Završetkom Prvog svjetskog rata Gligorije se vraća na političku scenu. Bio je jedan od članova Narodne vlade Bosne i Hercegovine, a kasnije i dio Privremenog narodnog predstavništva Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca”, kazao je Milošević.
Srpski narod i “srpska inteligencija” su tokom Drugog svjetskog rata bili izloženi progonima i genocidu od strane ustaških vlasti, a među njima i ugledni trgovci.
“Dolaskom komunista na vlast veliki dio privatne imovine se oduzima, odnosno nacionalizuje te preživjeli potomci Jeftanovića odlaze iz zemlje”, pojašnjava on.
Milošević ističe da se rad srpskih trgovačkih porodica tog vremena nije zaustavljao na trgovini i sticanju ličnog bogatstva, nego su, prepoznajući nacionalne potrebe svog naroda bili aktivni u političkom i javnom životu. Dodaje da su Jeftanovići, kao i druge srpske trgovačke porodice, znatan dio kapitala testamentima ostavljali u korist crkve, škola, srpskih kulturnih i prosvetnih društava, a posebno prosvjete.
U današnjem Sarajevu je, prema riječima gradonačelnika Istočnog Sarajeva Ljubiše Ćosića, samo oko 5.000 Srba koji se asimiliraju ili je riječ o starijim generacijama koje ne žele da napuste svoje ognjište.
“Predstavnici federalnog Sarajeva pokušavaju na različite da nas vrijeđaju i da nas dovedu u poziciju da smo neka vrsta agresora i okupatora na svojoj zemlji, zaboravljajući da smo i mi izgradili naš grad Sarajevo”, kazao je Ćosić.
Gligorije je bio vlasnik preduzeća “Hotelsko i industrijsko” d.d., podigao je ciglanu sa modernom kružnom peći na Koševu, otkupio i osavremenio je krečanu u Hadžićima, a između ostalog bio je jedan od osnivača Srpske štedionice u Sarajevu i Srpske narodne banke.
Ćosić kaže da su zbog svega ovoga odlučili da podsjete narod na znamenite Srbe koji su uticali na razvoj Sarajeva.
“Gligorije Jeftanović je cijeli život posvetio biznisu i razvoju Sarajeva u tom vremenu, ali i borbi za prava Srba. Na njegovom spomeniku piše: “Vođa naroda””, kazao je Ćosić.
Duh modernosti
Borivoje Milošević ispričao je da su uticajne srpske trgovačke porodice tog vremena bili nosioci duha privatnog života u BiH.
“Nisu živjeli starim, osmanskim načinom života. Kuće su uređivali moderno, zapadnjački, dok su njihove supruge i kćerke odjeću kupovale u Beču i Pešti”, kaže Milošević i dodaje da su u domovima organizovali prve pozorišne predstave te nastupe horova i pjevačkih društava.
Potomci
Potomci porodice Jeftanović, kaže Ljubiša Ćosić, su najvjerovatnije u Americi, Kanadi i Čileu.
“Imamo indicije da je Gligorije Jeftanović imao dva sina koji nisu imali potomke i dva sina koji su imali djecu”, kaže Ćosić, dodavši da se nada da će neko od njih vidjeti da nisu zaboravljeni te da će im se javiti.
